Gra w szachy stwarza ogromne możliwości dla rozwoju dziecka. Wpływa na polepszenie pamięci oraz wyników w nauce, a także poprawia umiejętność radzenia sobie z niepowodzeniami, pomaga osiągnąć wytrwałość w działaniu oraz zwiększa koncentrację. Uczestnictwo w zajęciach szachowych daje możliwość nawiązania nowych kontaktów, przyczyniając się tym samym do doskonalenia umiejętności społecznych, ucząc cierpliwości, tolerancji i zdrowej rywalizacji.
Nauka gry w szachy może przyjąć również formę terapii w różnego rodzaju zaburzeniach rozwoju. Istotnym elementem szachoterapii jest fakt, że jej uczestnicy podnoszą wymienione kompetencje często w sposób nieświadomy, czerpiąc po prostu radość z gry.
Szachy jako terapia – dla kogo?
Szachoterapia to metoda terapii psychologicznej, która wykorzystuje potencjał gry w szachy. Opiera się na psychologii rozwojowej, terapii pozytywnej i behawioralnej oraz zasadach gry w szachy i jej elementach. Terapia szachami pozwala osiągnąć dobre rezultaty w szczególności w pracy z dziećmi z:
- nieśmiałością.
- lękami,
- trudnościami edukacyjnymi,
- zaburzeniami zachowania i emocji,
- obniżonym potencjałem intelektualnym,
- ADHD,
- autyzmem,
- zespołem Aspergera.
Rodzice dzieci z ADHD, zespołem Aspergera czy autystycznych zwykle sceptycznie odnoszą się początkowo do rezultatów, jakie może przynieść ich podopiecznym szachoterapia. Obawiają się braku cierpliwości i wytrwałości, a nawet agresji np. reakcji na przegraną w postaci rozrzucenia czy zniszczenia przez dziecko szachownicy lub odreagowania porażki na przeciwniku. Doświadczeni terapeuci twierdzą jednak, że podobne zachowania należą do nielicznych wyjątków. Szachy doskonale sprawdzają się jako narzędzie terapeutyczne.
Na czym polegają zajęcia szachoterapii?
Zajęcia terapii szachami wyglądają nieco inaczej niż w przypadku dzieci nie wykazujących specjalnych potrzeb. Grupki są mniejsze, zwykle 3-4 osobowe, krótszy jest także czas zajęć, dostosowany do możliwości i potrzeb uczniów – najczęściej lekcje są półgodzinne, maksymalnie 45 minutowe.
Rozgrywanie szachowych partii rozwija umiejętności, które wymagane są od dzieci w szkole, w szczególności umiejętność koncentracji oraz logicznego myślenia. Szachoterapia pogłębia ten proces. Podczas zajęć terapeuta, wykorzystując naukę gry w szachy, modyfikuje zachowania nieadaptacyjne oraz uczy dziecko znajdowania nowych, społecznie akceptowanych metod radzenia sobie w danej sytuacji.
Czego uczą się dzieci podczas szachoterapii?
W trakcie zajęć szachoterapii, terapeuta wykorzystuje szachy jako narzędzie stymulujące rozwój intelektualny oraz emocjonalny dziecka, wspomaga kształtowanie jego osobowości i pomaga pokonywać napotkane trudności. Podczas terapii dzieci uczą się m.in.:
- dyscypliny,
- rozwijania umiejętności realizowania celów,
- tworzenia planu działania,
- konstruktywnego myślenia,
- radzenia sobie w sytuacjach stresujących,
- odporności na porażki,
- przewidywania ruchów przeciwnika (a szerzej zachowań ludzkich),
- koncentracji i skupienia,
- wyciągania wniosków.
Szachy – terapia stosowana w szpitalach
Kilka lat temu powstał projekt „Rehabilitacja przez Szachy”, którego ośrodkiem pilotażowym został Szpital Dziecięcy im. św. Ludwika w Krakowie. Nie jest to pierwsza niekonwencjonalna terapia wykorzystywana jako metoda uzupełniająca standardowej terapii i rehabilitacji najmłodszych pacjentów w tym szpitalu, ale pierwsza z udziałem szachów.
„Rehabilitacja przez Szachy” skierowana jest do dzieci długo przebywających w szpitalach i innych placówkach medycznych oraz wykazujących zaburzenia psychoruchowe (np. z ADHD, zespołem Aspergera, ze spektrum autystycznym i innymi). Projekt polega na nauce gry w szachy w szpitalach, prowadzonej przez wolontariuszy wyszkolonych przez Polski Związek Szachowy.
Terapia szachami – czy zawsze jest skuteczna?
Nie istnieją terapie skuteczne w 100 procentach w każdym przypadku. Nie wszyscy mali uczestnicy zajęć szachowych wykażą zainteresowanie grą czy też wystarczającą cierpliwość, żeby konsekwentnie kontynuować naukę.
Zawsze jednak warto podjąć próbę zachęcenia dziecka do uczestnictwa w szachoterapii. Wielu rodziców, którzy sceptycznie odnosili się do możliwości rozwoju twórczego potencjału ich pociech tą metodą, pozytywnie zaskoczyły rezultaty, jakie przyniosła nauka gry w szachy u dzieci ze specjalnymi potrzebami emocjonalnymi czy intelektualnymi.